Тыва дыл болгаш чогаал кичээлдеринге тестилерни ажыглаары. Тест дээрге «шенелде», «шинчилел» дээн англи сөстен тывылган. Ол ХIХ вектиң төнчүзүнде Барыын Европа чурттарынга тывылган, ынчалза-даа шапкын хөгжүлдени ХХ вектиң эгезинде Кыдатка алган. Чуге дээрге аңаа чаа ажылга кирип турар кижини тускай хыналда, тест аргазы-биле хынап тургаш ажылче киирер турган. Амгы уеде тест ажыглалының адыры-биле дыка делгем болгаш хөй аңгы бооп турар. Ылангыя өөредилге черлеринде калбаа-биле ажыглаттынып, эртем аайы-биле билиг деңнелин тодарадыр система апарган. Оөредилге черлеринде тестилерниң ийи ангы хевирлерин ажыглап турар: --list--•1. Тускай азы белен тестилер, ону тускай эртемниглер уругларның билииниң деннелиниң аайы-биле тургузуп каан. --list--•2. Бөдүүн тестилер, ону башкылар боттары өөредип турар өөреникчилериниң билииниң деңнели-биле тургузуп ап турар. Тускай белен ажылдап кылган тестилерниң чогу-биле тыва дыл болгаш чогаал башкыларының кылып турар тестилери бөдүүн тестилерге хамааржыр. Эртемнер аайы-биле тестилерниң тургузуу болгаш утказы аңгы-аңгы болур. Оларның аразындан дылга хамааржыр тестилер база янзы-буру хевирлерлиг: --list--•1. Ниити дылдың тестилери. --list--•2. Шын бижилге тестилери. --list--•3. Шын номчулганың тестилери. --list--•4. Уругларның словарь составының байын хынаар дээш оон-даа өске. Тестилерни тыва дыл болгаш чогаал кичээлдеринге ажыглаары чогумчалыг деп бодап турар мен. Тестилерни кичээл бүрүзүнге-даа ажыглап болур.Оөренип эрткен чүүлүн кыска үе иштинде хынаптары дээрге башкы кижиге улуг ажыл, ынчалза-даа үргүлчү чүгле тестилер ажыглап туруп бээрге, бир четпес чүүл бар. Ол дээрге уругларның чугаа сайзырадылгазынга, шын болгаш долу, аянныг харыылап чаңчыктырарынга шаптыктыг. Тестилерни кылдыртырының башкыга ажыы улуг, чүге дээрге уруг бүрүзүнүң база ниити класстың билбейн барган чүүлүн билип ап, оон ыңай кайнаар кичээнгейни угландырып тайылбырлаарынга, ажылдаарынга улуг салдарлыг. Тестилерни тургузуп тургаш, оон баштай кандыг хевирин, каяа ажыглаптарын шилип алза чогуур. Тестилер тургузуунуң аайы-биле 4 аңгы хевирлиг: I. АЖЫК – ол дээрге уругларга чүнү кылырын айтып каар, олар боттары ону кылып түңнээр. ЧИЖЭЭ: Шын харыыны бижи: Домактын тускайлаан кежигуннери дээрге … .
II. ХААЛЧАК – бо тестиде бугу-ле айтырыгларга харыы белен бар, ону чүгле шын шилип тывар. ЧИЖЭЭ: Шын харыыны айыт /тып/. Домактын чугула кежигуннери: а/.кол сөс б/.байдал в/.немелде г/.сөглекчи д/.тодарадылга.
ХААЛЧАК ХЕВИРНИН ТЕСТИЛЕРИНИН ТУРГУЗАРЫНЫН ПРИНЦИПТЕРИ: 1.КУМУЛЯЦИЯ ПРИНЦИВИ. Онаалгалар бир эвес деп айтырыг аянындан эгелээш, бүдүн чүүлдү чарып алгаш шинчилээри. Ону шын тып билири. ЧИЖЭЭ: Шын харыыны тып Бир эвес чугааны тургузуунуң аайы-биле көөр болза, ол … А/.домактардан б/.үннерден в/.үжүктерден г/.сөстерден д/.сөс каттыжыышкыннарындан.
2.ГРАДУИРОВАНИЕ ПРИНЦИВИ /хемчээшкин/. Бо принципти химия, физика кичээлдеринге ажыглаарга эптиг, бир чүүлдүң өске бир чүүлге салдар чедиргенин эге хемчеглерге хамаарыштыр тускай херекселдер-биле хемчээп тургузары. Тыва дыл эртеминге хамаарыштыр мээң санап турарым-биле 10-гу класска фонетиканы өөренип тургаш, өк-биле адаар үннерге «Ъ»-ти бижиир сөстерге ажыглап болур. Чижээ:Шын харыызын тып: өк-биле адаар сөстерниң «Ъ» бижиир сөстерин айыт: а) ыттар, бөрттер; б) чүктээр, частаар; в) кышкы, өрттү --list--•3. АЛЬТЕРНАТИВТИГ ПРИНЦИП (шилилге принциви) Бердинген харыыларның чүгле чаңгызы шын болур кылдыр тургускан, чок азы ийе деп харыыны шилиири. Чижээ: Шын харыыны тып: Наречие тускай чугаа кезээ, ол арыннарга, саннарга … а) өскерилбес; б) өскерлир. Артынчы дузалал чугаа кезээ, ол домакка чааскаан чорааш, домак кежигүнү: а) болур; б) болбас. --list--•4. КYШТЕЛДИРГЕН ШИЛИЛГЕ ПРИНЦИВИ (принцип удвоенной альтернативы) Бердинген айтырыгга ийи шын харыыны шилиир кылдыр тургускан. Чижээ: Шын харыыны тып: Эвилелдер домак кежигүнү …, айтырыгга … а) болур; б) болбас; в) харыылаар; г) харыылавас. --list--•5. УДУРЛАНЫШКААНЫН ПРИНЦИВИ (принцип противоположности) Шилилге принциви ышкаш ийе, чок деп харыылаар, аразынга база бир харыы турар. Чижээ: Шын харыыны шили: Артынчылар домакка кежигун… а) болбас; б) болур; в) мурнунда чоруур сөзү-биле кады болур. 6. БӨЛҮКТЭЭРИНИҢ АЗЫ АҢГЫЛААРЫНЫҢ ПРИНЦИВИ. Дүрүмнер үндүреринге таарымчалыг. Чижээ: Шын харыыны тып: Чүве ады дээрге: а) Кым? Чүү? деп айтырыгларга харыылаттынар, чүвелерниң адын көргүзер тускай чугаа кезээ; б) Кандыг? Чүлүг? деп айтырыгларга харыылаттынар чувелерниң шынарын, демдээн көргүзер тускай чугаа кезээ. --list--•7. ЧЫЫРЫНЫН АЗЫ ИЛЧИРБЕ ПРИНЦИВИ Бир чүүлдүн бир-ле хевирге катчып чоруурун көргүзерде, илчирбелей харыы бээр, бирги харыының төнчүзү сөс дараазында харыының эгези боор. Чижээ: Кылыг сөзүнүң өскерлири: а) саннарга, падежтерге, арыннарга б) арыннарга, үелерге, саннарга в) саннарга, чадаларга, хевирлерге III. ТААРЖЫР ХАРЫЫНЫ ШИЛИП ТЫВАРЫНЫН ТЕСТИЛЕРИ Бердинген харыылар саны айтырыглар ийи катап хөй болур. Чижээ: Тааржыр харыыны тып: Болуушкун наклонениезиниң кожумактары: 1. Эрткен үениң кожумаа а) –ар, -ер… 2. Келир үениң кожумаа б) –ган, -ген… 3. Шагда эрткен үе кожумаа в) –ып, -ип… 4. Чоокта эрткен үе кожумаа г) –гаш, -геш… д) –кан, -кен… е) –галак, -гелек
IV. ДЕС-ДАРААЛАШКАН ТЕСТИЛЕРИ Чурумчуттунган аайы-биле шын чыскаары. Чижээ: Падежтерни чурум аайы-биле тургус: •1. Yнериниң – г •2. Адаарының – о •3. Онаарының – а •4. Турарының – л •5. Бээриниң - а •6. Углаарының – а •7. Хамаарыштырарының – н (Шын тургузуптар болза, үнүп келир сөзу - онаалга) Кожумактарның чуве адының дөзүнге немежириниң чуруму: •1. Арын кожумаа – а •2. Чогаадылга кожумаа – а •3. Сан кожумаа – л •4. Падеж – ш (шалаш) V. ШЫН БИЖИЛГЕ ТЕСТИЛЕРИ а) Тестилиг диктантылар Хөй сек орнунга херек үжүктерни салыр (т-д) …айга бажында …уман …урупкан. Бо чылын …оорук …ергиин …үжү…үг болган.
(п-б) …ар ыяш хөөлуг, …ак кижи …алалыг. …аларлыг тулаада …агалар …ар.
б) Бижик демдектерин шын салыры Улуг Хем Тываның эң не улуг хеми. Ол Каа Хем биле Бии Хемниң каттышканындан тывылган. Кожууннуң өөредилге килдизиниң «Уругларны бот-тускайлаң деңнел аайы-биле өөредир» деп сорулгазынга даянып алгаш, тестилерни база аңгы-аңгы деңнелдиг кылдыр тургузарын оралдажып, кичээлдерде ажыглап турар мен. Мурнунда көрген тестилеривистиң аңгы-аңгы хевирлерин холуп тургаш, тестилерни тургузуп алырга, деңнел аайы-биле уругларның билиг шынарын илередиринге ажыктыг деп санап тур мен. Бирги деңнелдиң тестилерин чүгле хаалчак хевирниң тестилеринден тургузуп болур. Уругларның өөренген чүүлүнге даянып, оларны танып, аңгылап, бөлүктеп билирин хынаарда ажыглаар. Ол уш хевирлиг: 1). Танып билирин хынаары, чижээ: Фонетика. Шын харыыны тып: •1. Кадыг ажык үннелиг сөстер а) аът, оът б) өрт, ирт в) кыш, ыт 2. өк-биле адаар ажык үннелиг сөстерге «Ъ» бижиири а) частыг, чүктүг б) ыттыг, бөрттүг в) частаар, дүштээр 2). Аңгылап билирин хынаары. Синтаксис 1. Домактың чугула кежигүннери а) кол сос б) немелде в) тодарадылга г) байдал д) сөглекчи •2. Домактың ийиги черге кежигүннери а) капсырылга б) немелде в) кол сөс г) тодарадылга д) байдал
3). Бөлүктээри: Дузалал чугаа кезектери а/. эвилел б/. артынчы в/. дузалал ат артынчы эвилел причастие аян сөзу дузалал ат эвилел эдеринчи эдеринчи эдеринчи. II-ги деңнелдиң тестилери өөреникчилерниң билир аргаларын, дүрүмнерин кайы хире сактып алганын база оларны бердинген онаалгалардан танып билирин хынаар. Ол база үш хевирлиг. •1. Шын тургузары. Чижээ: Чүве ады дээрге ... чугаа кезээ, ол ... өскерлип чоруур. а/. тускай б/. дузалал в/. арын, сан, үелерге г/. арын, сан, падежтерге •2. Чогаадып тургузары. Чижээ: Демдек ады дээрге... •3. Чижектерге көргүзери. Чижээ: Нарынчыттынган домактарны бижик демдектерин салып тургаш тургузар Экии авай эргим кадыың кандыг дыр мен даа чүгээр өөренип ажылдап чоруп тур ла мен бодаарымга бо чоокта чаа чылга чедир чанмас хевирлиг дир мен че эки туруңар Тестилерни хынаарының хевирлери. •1. Автоматчыттынган хевир. Ол электроннуг саналга машиназы-биле ажылдап турар улуска таарыштыр кылдынган. Тестиниң харыызын компьютер-биле хынаптар кылдыр тургускан тестилер. •2. Саазын хевири: •§ Саазынга кылдынган тестиге «Шын харыызын долгандар шый» деп бижип каар. •§ «Сөстү немээр» /чартык ажык, ажык хевирниң тестилеринге ажыглаар/. •§ Белен майыкка /эталон/ демдеглээри. Харыыны дүрген хынаптары-биле аңгы-аңгы хевирлерлиг кылдыр майыктарны кылып алыр. Тестиниң харыызын тускай хевирге кылгаш, шын харыызын үттеп алыр, оон каттыштыр салыптарга, шын, меге харыылар көстү бээр. Тестилер-биле ажыл чорударының мурнунда, ол тестилер-биле дөмей хевирлиг тестилер-биле таныжып, көрүп алыр болза, башкының тестилер кылдыртып турар үези-даа камныг, ажылдарның түңнели-даа эки болур. Чаа билдинмес чүүлдү дораан кылыптары уругларга берге болур. Демдек салырының негелделери. Ниитизи-биле тестилерге онаалгаларның шын харыызын көрүп, кайы хире кылганын, уругларның билиг шынарын санап тургаш үндүрүп келир. Т/тест/ = З /онаалгалар/ + Э /харыылар/. Кα /билиг шынары/ =шын харыыниити онаалга саны Чамдык харыыларга ийи-даа харыы туруп болур, ынчалза-даа ол дөмей-ле 1 балл болур. 0< Кα<1 – билиг шынарының кызыгаары. Бир эвес Кα > 0,7 - өөреникчи ол чүүлдү билип алган – демдээ «3». Бир эвес Кα< 0,7 - өөреникчи ону чедир билбээн, катаптаза чогуур. Демдээ «2». Бир эвес 0,7 < Кα<1 – шыырак деңнелге чедир билип алган, демдээ «4»-«5». Тестилерни тургузарының негелделери: •1. Тестилерни чүгле парлап бижиир. •2. Аңгы-аңгы өңнер-биле биживес. •3. Айтырыг хевиринге тургуспас.
Ажыглаан литература: •1. Анисимова В. Тесты по русскому языку. 5-9 кл. Екатеринбург -1997г. •2. Волошин И. Тесты к школьному учебнику. Геометрия 7 кл. •3. Космарская И., Руденко А.К. Грамматика русского языка в тестах. •4. Мазнева О. Литература. Тесты к школьному курсу. 8 кл. •5. Мамошин А.Б., Иконицкая Л.Н. Тестовые задания для проверки знаний учащихся по русскому языку. 7 кл. •6. Михайлова И. Тесты к школьному учебнику. Литература. 7 кл. •7. Ткаченко Н.Г. Тесты по грамматике русского языка. |
Фонетика 5 класс. Шын харыыны тывар: •1. Тыва дылда шупту … ажык үннер бар. а/.8 б/.12 в/.24 •2. Тыва дылда шупту … ажык үжуктер бар. а/.8 б/.12 в/.24 •3. Алфавитте ажык эвес үжүктер саны. а/.22 б/.24 в/.34 •4. Кадыг ажык үннерлиг сөстер. а/.аяк, чоогаже б/.саарыг, тоорук в/.өрге, ээрем •5. Сөстүң дазылынга чаңгыс дүлей «т» бижиир сөстер а/.амы…тан, араа…ан б/. ды…ыг, аът…ар в/. аъ…ым, тыр…ар •6. Сөс эгезинге кошкак дүлей «т» бижиир сөстер а/. …аг,а…аш б/. …айга,…уман в/. …ут,…оорук •7. Аяар ажык эвес үннерлиг сөстер а/. ногаа, даг б/.шары, агы в/.ном, лама 8. Кошкак «т» кирген сөстерни айыт а/. тараа, тарак б/. туман, туруг в/. дыт, бети Шын харыыны бижи. 9. Узун болгаш кыска «й» үннүг 3-3 сөстерни бижи 10. «Ъ» демдек биживес өк-биле адаар сөстер … 11. Чогаадылга кожумаа немежирге, «ъ» чиде бээр сөстер а/. б/. в/. г/. 12. «Й» деп үжүктүң я,е,ё,ю деп үжүктерже шилчип турар чижектери… 13. Кошкак «т», п» кирген сөстерден бижи 14. Дүлей үжүктернин ыыткыр хевирлеринче шилчий бээри. 15. Тыва дылдың алфавидинде үннүг үжүктер саны.
Фонетика (10кл.) Шын харыыны тывар 1.Тыва дылда каш ажык үжук барыл. а/.8 б/.12 в/.24 2. Тыва дылдын алфавидинде каш үннүг үжүк барын айыт а/.24 б/.34 в/.36 3. Чымчак ажык үннер аяннажып чоруур сөстерни айыт а/. шалың, орук, б/. сиген, күрүне в/. инек-сокпа, депутат. 4.Ийи үн илередип турар үжүктерлиг сөстер а/. айыыл, туттун б/. каът, аът в/. аяк, хоюг. 5. Үнү болгаш үжүүнүң саны дүүшпес сөстер а/. биеэги, сан б/. саазын, аът в/. дуюун, хойну 6. Дакпырлаан ажык эвес «Т» кирген сөстер а/. амы..ан, эр…ер б/. ту…ун, эр..ир в/. күчү…ен, араа…ан 7.Кандыг-даа таварылгада «Ъ» читпес сөстер а/ каът, эът б/. чаъс, чүък в/. дүъш, чөъп Шын харыыны бижи. •8. Сөс эгезинге кошкак «Т» бижиир сөстер …, …, …, …, …, … •9. «Й» үннүг сөстерниң кыска болгаш узун ажык үннер кирген чижектери –3-3 •10. Күштүг ажык эвес үннерниң сөс эгезинге чижектери. •11. Аяар ажык эвес үннерлиг сөстерниң чижээ… •12. Дараазында сөстерде каш слог барын айыт – хаяалыг, биеэги. •13. Аяар «Г» кирген сөстер … •14. Чаңчылчаан принциптерге хамааржыр сөстер … •15. Сөс иштинге үннер солчу бээр чижектери… •16. Сөс иштинге үннерниң дөмейлежи бээр чижектери… •17. Узун ажык үннерниң тыптып кээри .. •18. Сингармонизм дээрге… •19. Күштүг ажык эвес үннер… Сөс чогаадылгазы 5 класс.
Шын харыыны тып. 1. Сөстерниң дөзунге немешкеш, чаа утка киирбес кожумак а/ өскертилге б/. чогаадылга в/. хамаарылга 2. Сөстерниң дазылынга немешкеш, чаа утка киирер кожумак а/. өскертилге б/. чогаадылга в/. хамаарылга 3. Өскертилге кожумаанга хамаарышпас кожумак а/. падеж б/. арын в/. чогаадылга г/. арын. 4. Сөстуң кол утказын илередир кезээ а/. дөс б/. кожумак в/. дазыл 5. Чаңгыс дазылдыг сөстерни … сөстер дээр а/. дөмей б/. чоок в/. төрел 6. Сөстүң өскертилге кожумаа чок кезээ а/. дөс б/. кожумак в/. дазыл 7. Дакпырлап бижиир ажык эвес үжүктерниң тыптыр аргалары а/. ажык үн-биле төнген сөстерге ажык эвес үн-биле эгелээн кожумак немежирге б/. ажык эвес үн-биле төнген сөстерге ажык үн-биле эгелээн кожумак немежирге в/. ажык эвес үн-биле төнген сөстерге шак-ла ындыг ажык эвес ун-биле эгелээн кожумак немежирге Шын харыызын бижи 8. Кандыг шыйыглар-биле демдеглээрин айыт а/. дазыл б/. дөс в/ хевир кожумаа г/. өскертилге кожумаа д/. чогаадылга кожумаа. 9. Чүве адының хевир кожумаанга чижектер … 10.Бердинген сөстерниң тургузуун шый - малчыннарывыстың, көрүнчүктерлиг.
СӨС ЧОГААДЫЛГАЗЫ 6 класс. Шын тааржылгазын айыт: Дефистеп бижиир сөстерниң кезектеринин тургустунганы 1. чуве аттары /дириг амытан …/ а/. аъш-чем, идик-хеп 2. антоним уткалыг сөстер б/. Арыг-Бажы, Өшкү-Саар 3. синоним уткалыг сөстер в/. уруг-дарыг, саан-сава 4. биргизи уткалыг, өскези утка киирбес г/. орун-дөжек, ажы-төл 5. хуу чуве аттары д/. шалың-хыраа, ак-кара 6. ийилээ утказы харылзаалыг сөстер е/. ак-балык, хөмүр-даш ж/. төрээн чурт, соңга караа з/. бажың-балгат, мал-маган Шын харыыларын айыт 7. Аңгыла бижиир нарын сөстерге чижектер а/. б/. в/. г/. 8. Орус дылдан үлегерлээн сөстерге кожумактар немешкен чижектерден тып а/. б/. в/. г/. 9. Кылыг сөзүнден чуве ады чогаадыр кожумактар …, …., …. 10. Хевир кожумактары кирген сөстерге чижектерден тып а/. кылыг сөзу …, …, …б/. демдек аттары …, …, … в/. чуве аттары …, …, … Сөс чогаадылгазы 10 класс.
Кожумактарны бөлүкте. а/. чогаадылга кожумактары … б/. өскертилге кожумактары… в/. хевир кожумактары …
Лексика 5 класс
Тестилиг онаалга Сөстерниң утказын көрүп тургаш, шын тааржылгазын айыт 1. Ай- ай, хаак – хаак а/. Чаңгыс уткалыг сөстер 2. Алдын кус, доң кат б/. Дорт уткалыг сөстер 3. Алгы – алгы, кадар – кадар в/. Доора уткалыг сөстер 4. Адыг , чааш, мажаалай г/. Хой уткалыг сөстер 5. Чидиг бижек, доң чер д/. Синоним 6. Бажы, буду, думчуу е/. Омоним 7. Үгү, кижи ж/. Антоним з/. Омограф и/. Омофон Шын харыызын айыт.
10. Көжүрген уткалыг сөстер дээрге … .
Синтаксис. . /7кл./ Ийи чугула кежигуннуг домактар. Айтырыгларнын кайы чугула кежигүнге хамааржырын айыт. 1-ги вариант.
Шын харыызын бижи. 1. Домактың чугула кежигүннери … . 2. Домактың ийиги черге кежигүннери … . 3. Кандыг? Кымның? Каш? деп айтырыгларга харыылаар, домактың … . 4. Кылыг сөстүг сөглекчилер тургузуунуң аайы-биле … . 5. Ат сөстүг сөглекчилер тургузуунуң аайы-биле үргүлчү … болур. 6. Немелде дээрге …, ол … болгаш … болур. 7. Байдалдың айтырыглары болгаш хевирлери а/. б/. в/. г/. д/. 8. Ат сөстүг сөглекчилер … чугаа кезектери-биле илереттинер. а/. б/. в/. г/. д/. 9. Сөглекчи үргүлчү домактың … чоруур. 10.Тодарадылганын бир хевирин … дээр, ол … илереттинген болур.
Чаңгыс чугула кежигуннуг домактар. 7 кл Шын эвес харыыны тывар: 1.Чаңгыс чугула кежигүннүг домактар дараазында бөлүктерлиг болур а/. тодаргай арынныг домак б/. арын чок домак в/. тодаргай эвес арынныг г/. арын домаа д/. ат домаа е/. адалгалыг домак. 2. Тодаргай арынныг домактың сөглекчизи …, … арында кылыг сөзү-биле илереттинер а/.1-ги арын б/.2-ги арын в/.3-кү арын. Шын харыыны неме: 3. Сөглекчи бар, кол сөзү чок, ынчалза-даа кандыг кол сөс туруп болурун сөглекчиниң арын көргүзүкчүзүнден азы арын кожумаандан билип ап болур домакты … дээр. 4. Сөглекчизи бар, а кол сөзү чок, черле турбас домакты … дээр. 5. Кол сөзу чок, сөглекчизи 3-кү арында кылыг сөзу-биле илереттинген домакты ...дээр. 6. Сөглекчизи чок, чүгле чаңгыс кол сөстен тургустунган домакты … дээр. Шын тааржылгазын тывар: 7. Ыңай-бээр маннашкан кижилер. а/.Тодаргай эвес арынныг. 8. Аржаана сугже чоруптувус. б/.Тодаргай арынныг. 9. Келир чылын манаа шиви тарыыр. в/.Арынныг домак. 10 .Даг эдээнде хөртүктеп каапкан. г/.Ат домаа. д/.арын чок домак. е/.Адалгалыг домак.
Чагырышкан нарын домак 8 кл. Тайылбыр домактын янзылары. Шын харыыны тып: Тайылбыр домактарнын холбашкан аргалары: •1. Ырның сөзүн билбес-даа болза, аялганың арыг, хоюунга таалап, карактарын имирертип, иштинде бир-ле чувени бодап орган. •2. Даң аткан соонда, чер кыры дораан-на чырып келген. •3. Телевизорга улуг бораң болур деп медээ дамчытты. •4. Бир эвес моон чорупсуңза, менче чагаадан бижип тур. а/.эвилел+кожумак б/.кожумак+эдеринчи в/.кожумак+дузалал ат г/.кожумак+артынчы. Дүрүмге херек сөстү тып: --list--•5. … дээрге дузалал чугаа кезээ, чааскаан чорааш, домакка кежигүн болбас, айтырыгларга харыылавас. --list--•6. … дээрге дузалал чугаа кезээ, домакка кады чоруур сөзү-биле айтырыгларга харыылаттынып, кежигун болур, боду падеж кожумаан хулээп албас. --list--•7. … дээрге дузалал чугаа кезээ, домакка кады чоруур созу-биле айтырыгларга харыылаттынып, туруштуң падеж кожумактарын хулээп ап чоруур. --list--•8. … дээрге дузалал чугаа кезээ, домакка черле кежигун болбас, айтырыгларга харыылавас а/.эвилел б/.эдеринчи в/.артынчы г/.дузалал ат.
Шын харыыны бижи: --list--•9. Утка аайы-биле дең эргелиг бөдүүн домактардан тургустунган домакты … . --list--•10. Чагырыштырар эвилелдер … домактарга чоруур. --list--•11. Утка аайы-биле бирээзи өскезин … чоруур домакты … дээр. --list--•12. Чагырышкан нарын домак … болгаш … домактардан тургустунар. --list--•13. Чагырышкан нарын домактарның чижек схемаларын көргүс.
Синтаксис. 9 кл. Холбажыр аргаларын көрүп тургаш, тайылбыр домактың хевирин илерет. 1-ги вариант.
2-ги вариант.
3-кү вариант.
Эвилелдерлиг чагырышпаан нарын домак. 8 кл. I-ги вариант. Шын тааржылгазын шили: Чагырыштырбас эвилелдерниң чижектери •1. удурланыштырар а/.ийикпе, азы, чок болза … •2. каттыштырар б/.болгаш, биле, база … •3. аңгыланыштырар в/.харын, ынчалза-даа, а … г/.харын, төлээде, ынчангаш … .
Шын харыыны тывар: •4. Ийи азы оон-даа хөй утка аайы-биле дең эргелиг бөдүүн домактарлыг домактың хевирин айыт. а/.чагырышкан б/.чагырышпаан в/.нарынчыттынган. •5. Чагырышпаан нарын домактың холбашкан аргаларын тывар. Олар бистерге келбестер, а бис оларны хоюспас бис. а/.каттыштырар эвилел б/.аңгыланыштырар эвилел в/.удурланыштырар эвилел. •6. Чагырышпаан нарын домактың схемазын айыт. а/. б/. , , в/. ,
•7. Аңгылаштырар эвилелдерлиг чагырышпаан нарын домакка биче секти … а/.салыр б/.салбас.
Эвилелдерлиг чагырышпаан нарын домак. 8 кл. II-ги вариант. Шын харыыны шилип тывар: •1. Ийи азы оон-даа хөй утка аайы-биле каттышкан дең эргелиг грамматиктиг ооргалардан тургустунган домакты … дээр. а/.нарынчыттынган б/.чагырышкан в/.чагырышпаан. •2. ЧПНД-та домактарны утка аайы-биле чөрүшкек кылдыр холбаштырып чоруур эвилелди … эвилел дээр. а/.удурланыштырар б/.каттыштырар в/.аңгылаштырар. •3. Бердинген домакка утказынын аайы-биле эвилелди киирер. Хар ам-даа черден союлбаан, … час шинчизи кирип келген. а/.болгаш б/.ынчалза-даа в/.база. •4. Нарын домакка эвилелдер домак кежигуну … . а/.болур б/.болбас в/.чамдыкта. •5. … эвилелдер-биле каттышкан нарын домакка биче секти салыр. а/.аңгылаштырар б/.каттыштырар в/.удурланыштырар. •6. Бердинген домактын схемазын тып. Агаар чоорту экижип, булут дораан сойлу берген болгаш сүт дег дүн эгелээн. а/. , , б/. , болгаш в/. , .
Эвилелдерлиг чагырышпаан нарын домак. 8 кл.
III-ку вариант. Шын харыыларны неме: •1. Чагырышпаан нарын домак дээрге … . •2. ЧПНД-та бөдүүн домактар … аайы-биле катчып чоруур. а/. б/. в/. •3. ЧПНД-та бөдүүн домактар … эвилелдерниң дузазы-биле катчып чоруур. а/. б/. в/. •4. ЧПНД-та бөдүүн домактарның аразынга биче секти салыр таварылгалары… •5. Бердинген домактын схемазын тургус. Дээр бүргеп, караңгылап эгелээн болгаш кодан-майык уруп келген. •6. Бердинген схема ёзугаар домактан тургус. , ынчалза-даа 7. Үн аяны-биле каттышкан чагырышпаан нарын домакка бижик демдээн салыры… |
|
|
|
|
© seglenmei |